Co to jest kalenica domu i jakie pełni funkcje?

Kupić mieszkanie, a może wybrać odpowiedni projekt i wybudować krok po kroku własny dom, który będzie spełnieniem marzeń całej rodziny? Decyzja o budowie domu pociąga za sobą konieczność podjęcia kolejnych, także tych związanych z jego wyglądem i programem funkcjonalnym. Wygląd bryły budynku, poza spełnieniem oczekiwań estetycznych przyszłych mieszkańców, musi także być zgodny z przepisami prawa lokalnego, jakimi są: Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego lub decyzja o Warunkach Zabudowy. W tych przepisach jednym z ważniejszych zapisów jest ustalenie dotyczące kształtu dachu i parametrów architektonicznych, jakie musi on spełniać. Kształt dachu to przykładowo dach: dwuspadowy, wielospadowy, jednospadowy, dach płaski. We wszystkich wymienionych pojawi się pojęcie kalenicy.

W tym artykule przybliżymy właśnie pojęcie kalenicy i funkcji, jaką spełnia.

Każdy z nas myśląc o swoim wymarzonym domu, wyobraża sobie jego bryłę, rodzaj dachu, sposób wykończenia. Jednak oczekiwania te są weryfikowane przez wiele czynników, a jednym z nich, jak pisaliśmy na wstępie, są przepisy Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego lub ustalenia decyzji o Warunkach Zabudowy.

Jednym z najczęstszych rozwiązań przekrycia budynku o prostej bryle jest dach spadzisty. Składa się on z połaci dachu ułożonych względem płaszczyzny poziomej, jakim jest np. strop nad ostatnią kondygnacją pod odpowiednim kątem. Linia, gdzie przecinają się przeciwległe połacie dachu, wyznacza kalenicę. Kalenica jest więc górną krawędzią dachu, w której zbiegają się ze sobą płaszczyzny pokrycia dachowego.

W przypadku dachu dwuspadowego jest to pozioma linia na szczycie konstrukcji dachu. Budynki o rozbudowanej bryle, przekryte są dachem wielospadowym, często są to dachy powstałe z połączenia dachów dwuspadowych pod kątem prostym. W przypadku dachu wielospadowego poszczególne kalenice mogą znajdować się na tej samej wysokości. Najczęściej takie rozwiązanie stosowane jest w przypadku wykorzystania przestrzeni dachowej na cel mieszkalny. Dach z kalenicami na różnym poziomie, stosowany jest w przypadku przekrycia częścią dachu np. garażu.

Za kalenicę dachu płaskiego albo jednospadowego uznaje się najwyższy punkt dachu. Kiedy dach jest zbudowany w formie stropodachu, kalenica dachu płaskiego ma konstrukcję odwróconą.

Poniżej podajemy przykładowy zapis z Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, który podaje charakterystyki, jakie musi spełniać sylweta dachu budynku jednorodzinnego:

„Wymagany kształt dachu – dach symetryczny dwu lub wielospadowy kalenicowy o nachyleniu połaci dachowych pod kątem 35 - 40 stopni. Preferowane pokrycie dachowe – ceramiczne w naturalnym dla ceramiki kolorze”.

Dachy wielospadowe posiadają więcej kalenic, liczba ich związana jest z liczbą przecinających się połaci dachu. Budynek o dachu kopertowym posiada cztery kalenice boczne i kalenicę główną. Budynki o rozbudowanej bryle przekryte są dachem wielospadowym. W dachu takim przenikanie się płaszczyzn dachu powoduje powstanie tzw. koszy, a liczba kalenic zależna jest od liczby przecinających się wzajemnie płaszczyzn dachu. Przy tak skomplikowanym układzie połaci dachowych, ważnym jest wskazanie głównej kalenicy, która jest elementem dominującym w przestrzeni.  Główna kalenica jest podstawą do określenia wysokości budynku.

Forma dachu, jakim chcemy przekryć budynek, jest ważna również pod kątem możliwości wykonania pokrycia dachu, które jest tanie, ale również trwałe oraz możliwie eliminujące usterki i problemy eksploatacyjne. Pokrycia dachowe, ich kolor i materiał, z którego są wykonane, również mogą być określone w zapisach Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego i wówczas nasz wybór jest w ten sposób ograniczony.

Jednym z elementów wymagających precyzji w jego wykonaniu i zabezpieczeniu jest kalenica dachu, chodzi zarówno o kalenicę dachu dwuspadowego, wielospadowego, jak i jednospadowego. Jej wykonanie to tak naprawdę zabezpieczenie szczeliny łączenia się połaci dachowych bez ograniczenia jej funkcji docelowych. Najbardziej wyeksponowanym elementem kalenicy jest gąsior jako pokrycie kalenicy, który właśnie przykrywa szczelinę. Elementem wsparcia gąsiora jest tzw. łata kalenicowa. Montowana na wspornikach wystających ponad warstwy pokrycia dachu. Bardzo ważne jest, aby gąsior ułożony został dokładnie na łacie kalenicowej, a od góry dokładnie przykrywał szczelinę połaci. Gąsior nie jest ułożony bezpośrednio na łacie, pomiędzy gąsiorem a szczeliną ułożona jest taśma uszczelniająca kalenicę. Jej rolą jest uszczelnienie kalenicy przed wnikaniem pod pokrycie dachowe m.in. wody lub śniegu.

Taśma ma jednak jeszcze dodatkowe zadanie - musi pozwolić na swobodny przepływ powietrza z przestrzeni między warstwami pokrycia dachowego i konstrukcji dachu.

Taśma uszczelniająco wentylująca układana jest na łacie kalenicowej, a jej zewnętrzne brzegi mocowane są do pokrycia dachu po obu stronach kalenicy.

• wstępne pokrycie - pełne deskowanie z papą albo membrana, w zależności od konstrukcji dachu,
• kontrłaty - łączone w obrębie kalenicy i mocowane na nakładkę albo przycinane na ukos; łata kalenicowa, podstawa montowania gąsiora oraz taśmy uszczelniająco wentylującej,
• taśma uszczelniająco-wentylacyjna – warstwa cienkiej blachy aluminiowej albo blachy połączonej z tkaniną na przykład z włókien polipropylenowych; taśma uszczelniająco-wentylacyjna pod gąsiorami na kalenicy chroni przed kurzem i wodą, a zarazem przepuszcza na zewnątrz powietrze,
• szczotki pod gąsiory – elementy wentylacyjno-uszczelniające, które zabezpieczają połać dachu przed nawiewaniem deszczu, śniegu i pyłu,
• gąsiory – elementy do pokrycia kalenicy; istnieją gąsiory środkowe i gąsiory skrajne, które zamykają z obu stron odcinek kalenicy; gąsiory w zależności od pokrycia dachu mogą być ceramiczne – przy dachu krytym dachówką lub z blachy – np. kalenica prosta, w zależności od rodzaju blachy zastosowanej do pokrycia dachu; gąsior łącznik kalenic w przypadku dachów wielospadowych ( np. trójnik lub czwórnik w zależności od liczby łączonych kalenic).

Marzeniem każdego właściciela domu jest użytkowanie budynku, który nie sprawia problemów eksploatacyjnych. Jedną z podstawowych kwestii jest właściwa eksploatacja dachu, a kalenica, jako jeden z ważniejszych jego elementów, musi zostać właściwie wykonana i zabezpieczona. Kalenica posiada wiele funkcji zarówno estetycznych, jak i technicznych.

Właściwie wykończona kalenica dachu ma duże znaczenie dla estetyki budynku, ponieważ znajduje się w wyeksponowanym, widocznym miejscu. Jednak niewidoczne z zewnątrz błędy przy wykonaniu kalenicy mogą powodować, że nie będzie ona we właściwy sposób spełniać ważnych funkcji, jakimi są: wentylacja przestrzeni dachowej oraz ograniczenie penetracji wody, lodu i śniegu w głąb warstw dachu i jego konstrukcji. Wszelkie błędy popełnione przy jej wykonywaniu mogą zaważyć na trwałości pokrycia, w tym warstwy termoizolacyjnej. Prawidłowe wykonanie kalenicy i wszystkich elementów z nią związanych przesądza o szczelności dachu. Kalenica musi umożliwiać powietrzu, które znajduje się pod pokryciem, wydostawanie się na zewnątrz, a także gwarantować, że nie dostanie się tam woda z opadów atmosferycznych, czy rozpuszczającego się śniegu i lodu. Właściwa wentylacja przestrzeni dachowej również związana jest z poprawnie wykonaną kalenicą, prawidłowa cyrkulacja powietrza pozwala odprowadzić ciepło i wilgoć nagromadzoną pomiędzy elementami dachu, poprzez taśmę wentylująco - uszczelniającą, o której pisaliśmy wcześniej.

Tak więc kalenica ma newralgiczne znaczenie przede wszystkim dla dachu z pokryciem z dachówek ceramicznych, betonowych, z blachy trapezowej lub blachodachówki. Przy zastosowaniu właściwych mocowań, kalenica dachu często jest podstawą do montażu instalacji odgromowej budynku.

• wentylacja dachu – ułożenie pokrycia dachowego powinno pozwalać na swobodne przemieszczanie się powietrza; w ten sposób wilgoć, która dostaje się z wnętrza poddasza może wydostać się na zewnątrz przez wylot w kalenicy; całkowicie uszczelnione wykończenie dachu doprowadziłoby do kondensacji pary wodnej, zawilgocenia warstwy termoizolacji, a w rezultacie do zniszczenia więźby dachowej,
• szczelność dachu – mimo pozostawienia szczeliny wentylacyjnej w dolnej części kalenicy, dach musi chronić wnętrze przed deszczem, śniegiem, kurzem i owadami; szczelinę trzeba więc dokładnie zakryć, bez blokowania ruchu powietrza,
• połączenie połaci dachowych – połacie dachu i krokwie łączą się ze sobą w kalenicy; w dachach wielospadowych, wielopołaciowych, tworzą się obok kalenicy głównej, kalenice boczne spadziste,
• miejsce mocowania instalacji odgromowej.

Częstym rozwiązaniem stosowanym w przypadku dachów z kalenicą jest zaprojektowanie komina w linii kalenicy lub w bliskiej od niej odległości. Wyniesienie komina ponad dach jest bardzo istotne z perspektywy zachowania odpowiedniego ciągu komina. W przypadku usytuowania komina na kalenicy lub obok niej powinien on wystawać ponad dach od 30 do 60 cm. Kluczowe dla takiego rozwiązania jest wykonanie właściwej obróbki blacharskiej komina.

Zobacz najciekawsze projekty domów!

---

KOD: DOM200

KOD: DOM200

KOD: DOM200

---

Zobacz więcej projektów

Jak już pisaliśmy w pierwszej części artykułu, nasze wyobrażenie przyszłego budynku mieszkalnego często weryfikowane jest zapisami Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego lub decyzji o Warunkach Zabudowy, jak również samymi przepisami budowlanymi. Dotyczy to również dopuszczonej maksymalnej wysokości budynku. Różne zapisy planów miejscowych i decyzji WZ mogą ograniczać zarówno formę dachu, jak i maksymalną wysokość budynku. Wysokość w decyzjach WZ i części zapisów MPZP dotyczy wysokości kalenicy, będącej najwyższym elementem budynku, górującym w przestrzeni. Zapisy innych MPZP określają wysokość budynku, odsyłając jednocześnie określenie sposobu pomiaru wysokości, do definicji pojęcia określonej w przepisach budowlanych. Zawsze jednak określenie wysokości budynku związane jest z dwoma pojęciami: poziomem terenu, jaki został ukształtowany wokół budynku i wysokością samego budynku.

Przepisy budowlane określają sposób obliczenia wysokość budynku, która jest wysokością terenu przed głównym wejściem do budynku i wysokość samego budynku.

Zastanawiając się nad wysokością budynku, należy wziąć pod uwagę wymagania związane z kształtowaniem zabudowy w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego lub decyzją o Warunkach Zabudowy, należy również wziąć pod uwagę uwarunkowania terenowe związane z posadowieniem budynku, czyli jego wyniesieniem ponad istniejący lub projektowany poziom terenu.

Poniżej przybliżamy przykładowe zapisy Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, związane z określeniem wysokości budynku:

„Maksymalna wysokość budynku mierzona po stronie doskokowej (tj. przy ścianie postawionej na wyższej rzędnej) od poziomu do kalenicy – 9,0m”. – przykład zapisu planu dla terenów górzystych.

„Wysokość budynku - należy przez to rozumieć wysokość określoną w przepisach odrębnych z zakresu prawa budowlanego”.

Rozporządzenie wykonawcze do ustawy Prawo budowlane to jest Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, wskazuje sposób mierzenia wysokości budynku (§ 6 ):

„Wysokość budynku, służącą do przyporządkowania temu budynkowi odpowiednich wymagań rozporządzenia, mierzy się od poziomu terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku lub jego części, znajdującym się na pierwszej kondygnacji nadziemnej budynku, do górnej powierzchni najwyżej położonego stropu, łącznie z grubością izolacji cieplnej i warstwy ją osłaniającej, bez uwzględniania wyniesionych ponad tę płaszczyznę maszynowni dźwigów i innych pomieszczeń technicznych, bądź do najwyżej położonego punktu stropodachu lub konstrukcji przekrycia budynku znajdującego się bezpośrednio nad pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi”.

Część obszarów, które nie są objęte miejscowymi planami, zabudowane są na podstawie wydanych w Urzędach Gmin w drodze decyzji administracyjnej, Warunków Zabudowy.

Jednym z warunków określonych w decyzji jest określenie wymagań dotyczących geometrii dachu. Określenia mogą dotyczyć: kąta nachylenia, układu połaci dachowych, wysokości kalenicy dachu i jej kierunku w stosunku do frontu działki.

Poniżej podajemy jeden z przykładowych zapisów decyzji o Warunkach Zabudowy, związany z wymogami kształtowania dachu i wysokością budynku.

„Wysokość głównej kalenicy dachu do 9,6 m, kąt nachylenia połaci dachowych 35-45 stopni, dach dwuspadowy, kierunek głównej kalenicy dachu – równoległy do elewacji frontowej”.

Podane powyżej przykłady zapisów potwierdzają, że wysokość budynku bardzo często jest ustalana poprzez określenie wysokości właśnie kalenicy głównej dachu spadzistego, jako najwyższego elementu budynku, z uwzględnieniem poziomu terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku. Czyli kalenica główna to najwyższa kalenica domu, określająca jego wysokość.

Każdy z nas może ocenić przestrzeń, w której żyjemy, oceniając ją m.in. pod względem uporządkowania zabudowy, ochrony przestrzeni publicznej i terenów otwartych. Planowanie przestrzenne i przestrzeganie ustalonych zasad kształtowania zabudowy są podstawą do osiągnięcia tego celu. Planowanie zabudowy wzdłuż istniejących ulic i dróg to podstawa porządkowania przestrzeni.

W przypadku położenia działki bezpośrednio przy drodze zarówno publicznej, jak i wewnętrznej usytuowanie budynku w stosunku do frontu działki, może zostać narzucone przepisami Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego lub decyzji o Warunkach Zabudowy. Narzucona może zostać linia zabudowy budynku (linia obowiązująca), jak również narzucony też może zostać układ połaci dachu, w tym kalenicy przy dachach spadzistych – kalenica równoległa lub kalenica prostopadła do pasa drogowego. Często możemy spotkać się z pojęciem układu kalenicowego lub szczytowego dachu. W przypadku układu kalenicowego, kalenica dachu ułożona jest w stosunku do pasa drogowego równolegle, a w przypadku układu szczytowego prostopadle.

Dom w borówkach (BN)

Dom w klematisach 25 (R2B)

Dom pod miłorzębem

Dom w arkadiach 3 (G)

Narzucenie układu połaci dachu i kalenicy dla budynków położonych wzdłuż tej samej ulicy lub drogi, ma na celu właśnie stworzenie jednolitej, uporządkowanej przestrzeni zabudowy.

Dla budynków z dachem dwuspadowym, posiadającym jedną kalenicę, określenie lokalizacji budynku i układu jego dachu nie stwarza problemów interpretacji zapisów. W przypadku budynków przekrytych dachem wielospadowym, posiadającym więcej niż jedną kalenicę, prawidłowe usytuowanie budynku na działce może stwarzać problemy z interpretacją przepisów lub ustaleń decyzji o Warunkach Zabudowy. Najczęściej zapis dotyczy kalenicy głównej, położonej nad główną częścią budynku. Jednak w przypadku wątpliwości interpretacyjnej pomoc można znaleźć w Urzędzie Gminy, która wydała decyzję WZ i uchwaliła zapisy Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego. Oba dokumenty MPZP, jak i decyzja WZ są dokumentami opracowywanymi w drodze postępowań prowadzonych we właściwych pod względem położenia działki Gminach.

Odprowadzenie wód opadowych ze stropodachu czy dachu prawie płaskiego odbywa się poprzez tzw. kalenicę odwróconą, czyli najniższe miejsce stropodachu. Kalenicę dachu płaskiego wkonuje się jako kanał lub rynnę wewnętrzną, ewentualnie wpusty dachowe, gdzie zbierają się wody opadowe. Z rynny wewnętrznej lub wpustów dachowych wody odprowadzane są do systemu rur spustowych, a następnie do wewnętrznej instalacji deszczowej na terenie działki.

Wykonanie dachu z kalenicą odwróconą wymaga wyjątkowej precyzji i dokładności przy wykonaniu każdej z warstw pokrycia dachowego, a przede wszystkim izolacji przeciwwilgociowej i wymaga zastosowania materiałów uszczelniających do prac dachowych.

Wielu właścicieli budynków na etapie budowy lub nawet eksploatacji budynku z dachem płaskim lub stropodachem zastanawia się nad wykorzystaniem na cele użytkowe stropodachu. Marzeniem wielu jest wykonanie w przypadku takiego dachu atrakcyjnego tarasu lub zielonego ogrodu. Wykonanie użytkowego stropodachu wymaga, już na etapie projektowym, zaprojektowanie odpowiednich warstw izolacji, a przede wszystkim konstrukcji stropu, która musi przenieść dodatkowe obciążenia użytkowe.