Krokwie dachowe – rodzaje, wymiary, zabezpieczenie

Jednym z ostatnich etapów budowy domu w zakresie tzw. stanu surowego jest wykonanie dachu. Konstrukcją dachu w większości domów jednorodzinnych jest drewniana więźba dachowa. Jest to konstrukcja ciesielska będąca szkieletem dachu, której celem jest przeniesienie obciążeń z dachu na konstrukcję nośną budynku, czyli na układ ścian konstrukcyjnych. Forma dachu, nachylenie połaci dachowych i inne detale tej konstrukcji nie są elementami projektowanymi jedynie w odniesieniu do oczekiwań Inwestora, są określone w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego (MPZP) lub (w przypadku jego braku) w decyzji o Warunkach Zabudowy (WZ) i wynikają z tradycji budowlanych w danym regionie.

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje więźby dachowej drewnianej: więźba krokwiowa, więźba jętkowa i więźba dachowa płatwiowo – kleszczowa. W przypadku większych domów, z niewielkim nachyleniem połaci dachu i na ogół z nieużytkowym poddaszem, stosuje się też więźby z wiązarów kratowych. Takie wiązary dachowe najczęściej wytwarza się w fabryce i przywozi gotowe na budowę do montażu.

Podstawowe elementy konstrukcji więźby dachowej to: murłaty, płatwie: płatew pośrednia, płatew kalenicowa i stropowa, słupy jako pionowe elementy więźby dachowej, miecze, krokwie, wiatrownice, jętki i kleszcze. W tym artykule przybliżymy pojęcie krokwi dachowej. 

Krokiew dachowa to jeden z elementów konstrukcji więźby dachowej, której nachylenie w stosunku do płaszczyzny poziomej odzwierciedla pochylenie połaci dachowej. Jest to belka o przekroju prostokątnym, proporcje przekroju krokwi są zbliżone do  1 : 2 (1 – grubość przekroju, a 2 to jego wysokość). Najczęściej stosowanym wymiarami przekroju krokwi to: 7 x 14 [cm] lub 8 x 16 [cm] oraz 8 x 18 [cm]. Przy większych rozpiętościach również większe w zależności od odległości pomiędzy podporami, kąta nachylenia oraz rozstawy krokwi. Rozstaw krokwi wynosi najczęściej między 80 a 110 [cm]. Oparciem dla krokwi, w zależności od rodzaju więźby, jest murłata, płatew, jętka i kalenica. Układ krokwi za pośrednictwem łat i kontrłat jest podstawą zamontowania całego pokrycie dachowego. Konstruując więźbę dachową, dąży się do stworzenia trójkąta, jako najbardziej stabilnej figury. Służą do tego poziome jętki lub kleszcze, łączące przeciwległe pary krokwi, tworzące dzięki temu sztywny trójkąt.

Zobacz najciekawsze projekty domów!

---

---

Zobacz więcej projektów

Można wyróżnić kilka typów krokwi dachowych w zależności od nieznacznie różniących się funkcji, pełnionych przez nie w konstrukcji więźby dachowej. I tak:
   
    • krokwie główne - to podstawowe belki skośne, tworzące dachowy wiązar ciesielski;
    • krokwie koszowe - to krokwie zamontowane w koszu (czyli we wklęsłym załamaniu płaszczyzn) dachu wielopłaszczyznowego;
    • krokwie narożne - zwane często krawężnicami, to krokwie zamontowane w narożu (czyli w wypukłym załamaniu płaszczyzn) dachu wielopłaszczyznowego;
    • krokwie czołowe - to krokwie główne zamontowane na krótszych połaciach dachu wielopłaszczyznowego;
    • krokwie kulawki - to krótka krokiew oparta na krokwi narożnej (lub koszowej)w przypadku dachu wielopłaszczyznowego.

Zwymiarowanie (określenie wymiarów przekroju poszczególnych elementów) więźby dachowej wymaga obliczeń konstrukcyjnych, wykonanych przez uprawnionego konstruktora. W przypadku budowy budynku, w ramach dokumentacji technicznej, są precyzyjnie i jednoznacznie opisanie wszystkie elementy konstrukcyjne więźby dachowej. Wymiary przekroju np. krokwi dachowych wynikają z geometrii dachu, rozpiętości dachu i sposobu podparcia, wynikającego z konstrukcji budynku. Nie bez znaczenia jest również strop poddasza, jego konstrukcja i funkcja przestrzeni dachowej z poddaszem użytkowym.

Konstrukcja dachu, w tym wymiary jego elementów, zależą także od regionu kraju, w jakim jest realizowany budynek (różne obciążenie śniegiem i wiatrem).

Zawsze jednak należy ściśle stosować się do określonych w projekcie wymiarów więźby, aby zapewnić stateczność konstrukcji i jej prawidłową pracę w przypadku np. zalegającego śniegu lub gwałtownych porywów wiatru.

W standardowych, typowych rozwiązaniach konstrukcji więźby dachowej najczęściej występującymi przekrojami krokwi dachowych są krokwie 8 x 18 [cm], gdzie pierwszy wymiar to szerokość przekroju (grubość), a drugi to wysokość przekroju krokwi.

Zarówno krokwie, jak i inne elementy więźby dachowej powinny być wykonane z wytrzymałego drewna, a jednocześnie możliwie niedrogiego. Najbardziej powszechne jest użycie do wykonania elementów więźby (w tym krokiew) drewna iglastego, takiego jak świerk, sosna lub jodła. Najczęściej stosowana jest tarcica obrzynana, rzadziej strugana o bardziej gładkiej powierzchni. W pewnych sytuacjach, gdy wymagane są dłuższe od standardowych elementy więźby, używa się drewno klejone podłużnie, przygotowane przez specjalizujący się w takiej produkcji zakład. Takie elementy klejone (również z drewna iglastego) pozwalają osiągnąć większą wytrzymałość bez nadmiernego wzrostu wielkości przekroju tego elementu.

Należy tu podkreślić, że drewno na więźbę dachową powinno być odpowiednio osuszone. Proces naturanego suszenia jest dość czasochłonny, zwykle trwa około roku. Do wykonania więźby dachowej nie należy używać drewna o wilgotności powyżej 20%. Najwłaściwsza wilgotność drewna przeznaczonego na wykonanie konstrukcji dachu to przedział od 15% do 18%.

Informacja dodatkowa:

Często w materiałach związanych z więźbą dachową występuje pojęcie „tarcicy”. Tarcica to produkty z drewna powstałe w procesie przetarcia okrągłego drewna na pilarkach. W wyniku tego procesu powstają elementy, deski o oczekiwanych wymiarach.

Tradycyjną więźbę dachową można zauważyć na większości budynków jednorodzinnych. Mimo że jest ona tak powszechna, nie należy samodzielnie dobierać i określać wymiarów elementów więźby dachowej, w tym krokwi. Stabilność pracy konstrukcji dachu zależy od odpowiedniego doboru belek wszystkich elementów konstrukcji więźby dachowej. Jest to zadanie dla konstruktora i to on odpowiada za dobór poszczególnych elementów i określenie ich przekrojów. Omawiając rolę krokwi w więźbie dachowej, mówimy o wiązarze, jako o podstawowym elemencie konstrukcji więźby. Składa się z pary krokwi, dwóch krokwi opartych na ścianach zewnętrznych za pośrednictwem murłaty lub belki stropowej.

W projektach gotowych, powtarzalnych zakupiona dokumentacja projektowa, w tym projekt techniczny zawiera projekt konstrukcyjny. Projekt ten określa szczegółowo wymiary wszystkich elementów konstrukcji dachu wraz z dodatkowymi informacjami jak np. rodzaj drewna, określenie wilgotności, sposobu zabezpieczenia. Ścisłe przestrzeganie tych wytycznych daje gwarancję, że dach jest wykonany zgodnie z zasadami sztuki budowlanej i gwarantuje prawidłową pracę jego konstrukcji.

Wymiary krokwi zależą od kształtu dachu, kąta jego nachylenia, wymiarów rzutu poziomego budynku, pokrycia dachu, obciążeń zmiennych, wynikających ze strefy klimatycznej, w której zlokalizowany będzie budynek. 

Wykonując konstrukcję dachu jednospadowego, w zależności od tego, jaki jest spadek i rozpiętość dachu, przyjmuje się jedno z następujących rozwiązań konstrukcji: krokwiową, płatwiowo - kleszczową lub krokwiowo – zastrzałową. Niezależnie od doboru rodzaju rozwiązania przekroje krokwi muszą być dobrane na bazie obliczeń konstrukcyjnych dokonanych przez projektanta. Zasadniczo same krokwie na dachu jednospadowym nie różnią się od krokwi na dachu dwu lub wielospadowym. W każdym z tych przypadków należy dobrać ich przekrój indywidualnie w zależności od wymienionych powyżej czynników. W przypadku dachu jednospadowego podporę krokwi stanowi ściana szczytowa budynku, płatew lub zastrzał (w zależności od rodzaju konstrukcji) i murłata. Płatew lub zastrzał stanowią pośrednią, usztywniającą podporę krokwi opartych na murłacie i ścianie.

Jak wspomniano wcześniej krokwie przeznaczone na dach jednospadowy, czy też dwu lub wielospadowy nie różnią się zasadniczo od siebie. Różnicę stanowią jedynie wymiary. Są to belki z tarcicy na ogół obrzynanej o przekroju prostokątnym (najczęściej w proporcji grubości do wysokości przekroju 1 : 2) i długości wynikającej z geometrii dachu i umiejscowienia konkretnej krokwi w konstrukcji. Każdorazowo określenie wymiarów krokwi jest indywidualnym procesem projektowania konkretnego rozwiązania więźby dachowej.

Dach płaski w rzeczywistości posiada niewielki spadek. Geometria dachu musi spowodować spływanie wód opadowych i roztopowych więc tzw. dach płaski to dach o nachyleniu min. 3 stopnie a zwykle od 3 do 12 stopni. Wyróżnia się dwa podstawowe typy dachów płaskich: dach wentylowany i dach niewentylowany.

W przypadku dachów niewentylowanych na ogół mamy do czynienia ze stropodachem, którego podstawą jest strop żelbetowy z odpowiednimi warstwami izolacji termicznej i przeciwwodnej, które do siebie ściśle przylegają bez pustych przestrzeni. Spadek takiego stropodachu, który jest zwykle mniejszy niż dachów wentylowanych, uzyskuje się go przez wylanie warstwy spadkowej z betonu. W tym przypadku nie ma drewnianej konstrukcji i jej elementy takie jak np. krokwie – nie występują.

Inaczej jest w przypadku dachów wentylowanych. Taki dach przypomina pod względem konstrukcji dachy skośne, lecz o bardzo małym nachyleniu połaci dachowych. Podstawą i oparciem takiego dachu jest strop, na którym montowana jest drewniana konstrukcja dachu. Powstaje wentylowana pusta przestrzeń pomiędzy stropem a warstwami pokrycia dachu i stąd nazwa tego rozwiązania. W przypadku takiego rozwiązania występuje drewniana konstrukcja z podstawowymi jej elementami, jakimi są krokwie dachowe. Wymiary krokwi określa konstruktor i zawarte są w projekcie konstrukcyjnym.

Mówiąc o łączeniu krokwi można mieć na myśli dwa różniące się od siebie działania.

Jedno to łączenie krokwi na zasadzie ich przedłużania i wówczas najprostszym sposobem jest nałożenie dwóch łączonych krokwi bokami do siebie i połączenie ich za pomocą gwoździ, wkrętów, śrub lub łączników trzpieniowych. Oczywiście wszystkie te elementy łączące powinny być przeznaczone do montażu więźby dachowej i odpowiednio dobrane do przekroju łączonych elementów krokwi. Przy połączeniu krokwi, należy unikać miejsc największego jej obciążenia i jeżeli to możliwe, łączyć krokwie w miejscu ich podparcia.

Drugie pojęcie „łączenia” krokwi to połączenie krokwi z innymi elementami więźby dachowej, takimi jak: płatwie, murłaty, kleszcze, jętki, czy połączenie dwóch krokwi w kalenicy (górna krawędź dachu). Do takich połączeń używa się gwoździ, wkrętów, śrub lub gotowych łączników ciesielskich, wykonanych ze stali ocynkowanej o bardzo zróżnicowanych kształtach, dostosowanych do różnych potrzeb łączenia poszczególnych elementów konstrukcji więźby.

Drewno jest materiałem, który może ulec zniszczeniu, a agresorem w tym przypadku są: pleśń, owady oraz czynniki atmosferyczne. Jest też materiałem łatwopalnym i rozprzestrzeniającym ogień.

Bardzo dobrą metodą zabezpieczenia drewna przed zagrożeniami biologicznymi, jak pleśń, owady i larwy jest impregnacja. Impregnacja elementów więźby dachowej często jest wykonywana już w tartaku, w którym jest produkowana. Zakład taki, przy dużej produkcji tarcicy, może wykonać impregnację przez zanurzanie (kąpiel) całych elementów więźby. Takie zabiegi są dużo bardziej skuteczne niż impregnacja na budowie za pomocą pędzli. Pamiętać należy, że podczas montażu konstrukcji więźby już na budowie poszczególne jej elementy są przycinane. Te odsłonięte miejsca należy zaimpregnować przed zamontowaniem przez przesmarowanie pędzlem. Pamiętać też należy, że elementy konstrukcji dachu, w świetle przepisów, powinny być wykonane z materiałów trudno zapalnych i niezapalnych, a drewno bez odpowiedniego zabezpieczenia takim materiałem nie jest. Na rynku są dostępne preparaty (impregnaty), dzięki którym można doprowadzić do skutecznego obniżenia palności elementów drewnianych. Warto więc przed zamówieniem elementów konstrukcji więźby uzgodnić w tartaku sposób i rodzaj impregnacji, tak by ochronić więźbę dachową zarówno od zagrożeń pożarowych, jak i biologicznych.

Określenie ceny krokwi dachowych nie jest łatwe ze względu na zróżnicowanie cen w czasie i w zależności od regionu kraju. Zazwyczaj przy zamawianiu wykonania elementów więźby dachowej cenniki poszczególnych tartaków określają cenę za 1 m3 belek tarcicy obrzynanej, niezależnie czy chodzi o krokiew, płatew, murłatę czy inny element więźby. Tak jest oczywiście, jeśli wymiary zamawianych elementów nie odbiegają od standardowych. W przypadku nietypowych wymiarów cena jest ustalana indywidualnie. Na przełomie lat 2022 i 2023 cena 1 m3 elementów więźby dachowej to min. 750 do 800 zł. + VAT. Tarcica w postaci desek (również konieczna przy wykonywaniu więźby) to cena około 1 000 zł/m3 + VAT.